فهرست مطالب

فصل اول

۱-۱- مقدمه ۲

۱-۲- بیان مسأله ۳

۱-۳- اهمیت مسأله ۴

۱-۴- اهداف تحقیق ۵

۱-۴-۱- هدف کلی تحقیق ۵

۱-۴-۲- هدف جزئی تحقیق ۵

۱-۵- سؤالات تحقیق ۶

۱-۶- تعاریف متغیرها ۷

۱-۷- تعاریف عملیاتی ۹

فصل دوم

۲-۱- مقدمه ۱۱

۲-۲- فرسودگی شغلی ۱۱

۲-۳- رویکردهای مختلف به فرسودگی شغلی ۱۴

۲-۳-۱- رویکرد بالینی ۱۴

۲-۳-۲- رویکرد روان شناختی – اجتماعی ۱۶

۲-۳-۳- رویکرد تبادلی ۱۷

۲-۳-۴- مدل کاپنر ۱۹

۲-۴- رویکرد ساختاری ۲۰

۲-۴-۱- سازمان ۲۱

۲-۴-۲- جو سازمانی ۲۱

۲-۴-۳- تئوری سیستم های اجتماعی و جو سازمانی ۲۲

۲-۴-۴- جو سازمانی و روابط سازمانی ۲۳

۲-۴-۵- شاخص های جو سالم سازمانی ۲۴

۲-۴-۶- بهداشت روانی ۲۵

۲-۴-۷- روحیه ۲۶

۲-۴-۸- ویژگی های مدرسه سالم ۲۶

۲-۵- مراحل فرسودگی شغلی ۲۷

۲-۵-۱- ماسلاچ ۲۷

۲-۵-۲- پستونچی ۲۸

۲-۵-۳- مراحل فرسودگی شغلی معلمان (ساراسون) ۳۰

۲-۶- عوامل فرسودگی شغلی ۳۰

۲-۷- نشانه های فرسودگی شغلی ۳۳

۲-۸- عوارض فرسودگی شغلی ۳۴

۲-۹- استرس شغلی ۳۴

۲-۹-۱- منابع استرس شغلی ۳۵

۲-۹-۲- ارتباط استرس شغلی با تحلیل رفتگی ۳۷

۲-۱۰- تحلیل رفتگی وشخصیت ۴۱

۲-۱۰-۱- تحلیل رفتگی و شغل آموزگاری ۴۳

۲-۱۱- فشار روانی ۴۵

۲-۱۱-۱- آثار تخریبی فشار روانی در تدریس ۴۶

۲-۱۱-۲- راههای کاهش فشار روانی معلمان ۴۶

۲-۱۲- پیشینه پژوهش ۴۸

۲-۱۲-۱- تحقیقات داخلی ۴۸

۲-۱۲-۲- تحقیقات خارجی ۵۴

فصل سوم

۳-۱- طرح تحقیق ۵۸

۳-۲- جامعه آماری ۵۸

۳-۳- متغیر مستقل و وابسته ۵۸

۳-۴- روش نمونه گیری ۵۸

۳-۵- ابزار اندازه گیری ۵۹

۳-۶- پایایی و روایی تحقیق ۵۹

۳-۷- ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ۵۹

فصل چهارم

۴-۱- مقدمه ۶۱

۴-۲- تجزیه و تحلیل داده ها ۶۲

فصل پنجم

۵-۱- مقدمه ۸۵

۵-۲- بحث ونتیجه گیری ۸۵

۵-۳- پیشنهادها ۹۱

۵-۴- محدودیتها ۹۱

منابع ۹۲

فهرست جداول

جدول ۴-۱ – توزیع فراوانی مرتبط با متغیر سن دبیران ۶۲

جدول ۴-۲ – توزیع فروانی مرتبط با متغیر میزان تحصیلات دبیران ۶۴

جدول ۴-۳ – توزیع فروانی مرتبط با متغیر تعداد سالهای تدریس دبیران ۶۶

جدول ۴-۴ – توزیع فروانی مرتبط با متغیر تعداد سالهای تدریس در پیش دانشگاهی ۶۸

جدول ۴-۵ – توزیع فروانی مرتبط با متغیر نوع درس مورد تدریس ۷۰

جدول ۴-۶ آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه خستگی عاطفی ۷۲

جدول ۴-۷ آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه مسخ شخصیت ۷۲

جدول ۴-۸ آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه عدم موفقیت فردی ۷۳

جدول ۴-۹ بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به خستگی عاطفی ۷۴

جدول ۴-۱۰ بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به مسخ شخصیت ۷۶

جدول ۴-۱۱ بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به عدم موفقیت فردی ۷۸

جدول ۴-۱۲ بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر سطوح سنی ۸۰

جدول ۴-۱۳ بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر مدرک تحصیلی ۸۱

جدول ۴-۱۴ بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر تعداد سالهای تدریس ۸۲

جدول ۴-۱۵ بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر تعداد سالهای تدریس در پیش دانشگاهی ۸۴

جدول آزمون تعقیبی LSD مرتبط با جدول ۱۵ ۸۵

جدول ۴-۱۶ بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر نوع درس مورد تدریس (نوع تدریس) ۸۶

فهرست نمودارها

نمودار ۴-۱ نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره ۱ ۶۳

نمودار ۴-۲ نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره ۲ ۶۵

نمودار ۴-۳ نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره ۳ ۶۷

نمودار ۴-۴ نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره ۴ ۶۹

نمودار ۴-۵ نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره ۵ ۷۱

چکیده

 فرسودگی شغلی شامل احساس خستگی عاطفی ، مسخ شخصیت و عدم موفقیت فردی در کار است. این پژوهش فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران را مورد بررسی قرار داد . روش تحقیق توصیفی و از نوع زمینه یابی است . نمونه این تحقیق ۱۳۴ نفر از دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران بودند که با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند . ابزار تحقیق پرسشنامه فرسودگی شغلی بوده که به روش محقق ساخته تهیه شد . نتایج تحقیق نشان داد که فرسودگی شغلی دبیران در مولفه های خستگی عاطفی ، مسخ شخصیت ، عدم موفقیت فردی کمتر از سطح متوسط می باشد . و بین سن با فرسودگی شغلی دبیران و همچنین میزان تحصیلات ، تعداد سالهای تدریس و نوع ماده درسی و فرسودگی شغلی دبیران تفاوت معنی داری بدست نیامد . در مورد ارتباط تعداد سالهای تدریس در دوره پیش دانشگاهی و فرسودگی شغلی در دو مولفه خستگی عاطفی و مسخ شخصیت رابطه معنی داری بدست نیامد، و فقط در ارتباط مولفه سوم یعنی عدم موفقیت فردی با فرسودگی شغلی تفاوت معنی دار بود .

فصل اول

طرح پژوهش

۱-۱ مقدمه

با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی رسالت سازمانها برای برآوردن انتظارات جوامع حساس تر و مهم تر می شود. با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی افزون بر منابع مالی، وسایل و فناوری، وجود  نیروی انسانی سالم و متعهد، نقش اساسی را ایفا می کند. به عبارت دیگر تعهد کاری و واکنش عاطفی فرد نسبت به کار و همچنین بالا بودن سلامت روانی میزان تولید و قابلیت   کار را بالا می برد.  گرین هاو( ۱۹۷۴) ، به نقل از( محمدی ۱۳۸۵ )

نخستین بار فروید نبرگر (۱۹۷۴ ) فرسودگی شغلی را تعریف کرده است. فرسودگی شغلی پدیده ای عمومی و فراگیر است که از کنش متقابل فرد با محیط کار ناشی می شود و نتیجه   آن از دست دادن انگیزه، اشتیاق، انرژی، و کاهش عملکرد در زندگی است. فرسودگی شغلی فقط به منزله خستگی و فشار ناشی از کار نیست، بلکه به سبک کلی زندگی فرد و ساعتهای بیداری او نیز سرایت می کند. هرشن سن و پاور( ۱۹۷۵ )، به نقل از( محمدی ۱۳۸۵ )

فرسودگی کاری در حقیقت آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرسهای مربوط به شغل و محیط کار توام گشته است. این اختلال در میان انواع مشاغل مدرسان و یاری دهنده هایی نظیر مشاوران، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران مشاهده شده و با محرکهای تنش زایی مانند داشتن مراجعان بیش از حد در یک زمان ،  نداشتن وقت کافی و فقدان حمایت یا قدردانی مرتبط است.

با توجه بر اهمیت فرسودگی شغلی در این مقاله سعی بر آن است پدیده فرسودگی شغلی  تبیین و سپس مراحل ابتلا به آن مشخص شود. آنگاه در زمینه پیامدهای روان شناختی و سازمانی فرسودگی شغلی بحث و در پایان آزمون فرسودگی شغلی مربوط به معلمان این  مقطع به منظور سنجش و ا ندازه گیری این  پدیده در بین دبیران زن مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران انجام خواهد شد.

۱- ۲بیان مساله

اخیرا روشن شده است که در بعضی مواقع معلمان دچار احساسی موسوم به فرسودگی شغلی می شوند.فرسودگی شغلی موجب از کار افتادگی می شود و اگر در مراحل اولیه آن شناخته شود به راحتی قابل درمان است.

براساس تحقیقات انجام شده کارکنان حرف خدمات اجتماعی از اولین کاندیداهای فرسودگی شغلی محسوب می شوند. محققین این مساله را ناشی از مواجهه هر روزه این افراد با شرایط استرس و فقدان شرایط مثبت در محیط کار می دانند، از این رو پرستاران، معلمین، مشاوران، روان شناسان،مددکاران اجتماعی، افرادپلیس و کارکنان سرویس های بهداشتی جزء افرادی هستند که در معرض فرسودگی شغلی قرار می گیرند. نیری( ۱۳۷۹) ، به نقل از( حسنی ۱۳۸۱ )

شایان ذکر است که دوره پیش دانشگاهی بواسطه اهمیت آن،دوره حساسی هم برای دبیران و هم برای دانش آموزان است و اهمیت آن به لحاظ فشار زمانی، محتوای زیاد، و آماده نمودن دانش آموزان برای کنکورمی باشد.

اگرچه دبیران در هر مقطع ممکن است فشارهای روانی و جسمانی ناشی از کار را تحمل نمایند امادوره پیش دانشگاهی بدلیل شرایط خود ممکن است نشانه های بیشتری را بر دبیران این دوره تحمیل نماید و در نتیجه موجب فرسودگی شغلی شود. بر این اساس این تحقیق بر آن است تا فرسودگی شغلی دبیران زن مقطع پیش دانشگاهی را در شهر تهران مورد بررسی  قرار دهد و در صورت وجود چنین فشارهایی راههایی برای حل این مساله ارائه دهد تا با  برطرف نمودن شرایط مشکل زا بتوان محیط بهتری برای دبیران فراهم نمود تا وظایف خود را به خوبی انجام دهند.

۱- ۳ اهمیت مساله

در جهان امروز توانمندی، قدرت اقتصادی و رفاه هر کشوری در گرو استفاده بهینه از امکانات، منابع و نیروی انسانی آن کشور است.در این راستا هر چه نیروی کار شایسته تر و کارآمد تر باشد پیشرفت و توفیق آن کشور در عرصه های گوناگون اقتصادی و اجتماعی بیشتر خواهد بود. قابل ذکر است، کار آمدی هر فرد به عواملی گوناگون مانند استعداد، هوش، انگیزش، کیفیت ابزار کار مورد استفاده، آموزش و تخصص مورد نیاز، شرایط محیط کار، ملاحظات خستگی زدایی و ……بستگی دارد. اهمیت شناخت شیوه های خستگی زدایی بدین منظور است که با راهکارهای مناسب بتوان از فرسودگی و خستگی بیشتر پیشگیری کرد و این عارضه را در صورت بروز فرسودگی درمان نمود.

در بررسی این عارضه فرسودگی باید بر این نکته آگاه بود که خستگی همانا پیامد کار مداوم و یکنواخت است که با استراحت آثار آن تدریجا از بین می رود اما نشانه های بیماری فرسودگی شغلی متعدد است و نباید این نوع خستگی را با خستگی های معمولی و زودگذر اشتباه نمود.

یکی از مشکلات افراد مبتلا به فرسودگی ناشی از کار،این است که، ازناراحتی جسمی رنج

می برند، قدرت آنان برای کار کردن کاهش می یابد و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند.

و نشانه های فیزیولوژیکی مانند سردردهای مکرر، تهوع،اختلال در خوابیدن و تغییر عادات مربوط به غذا خوردن(مانند از دست دادن اشتها) دارند.

مشکل دیگر این افراد فرسودگی هیجانی است.افسردگی، احساس درماندگی و نیز احساس به دام افتادن در کار و شغل خود، بخشی از مشکلات هیجانی آنهاست.افراد گرفتار خستگی شغلی غالبا دچار فرسودگی نگرشی نیز هستند.این افراد نسبت به دیگران بد گمان می شوند، این تحلیل در آنان ایجاد می شود که با دیگران بیشتر مانند یک شیء رفتار کند تا به عنوان یک انسان و ضمنا نسبت به آنان نیز نگرشی منفی پیدا می کنند. افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند این تمایل را پیدا می کنند که خود یا شغلی که به عهده دارند، سازمان محل کار خویش و یه طور کلی زندگی خود را بی اعتبار جلوه دهند، و این احساس را پیدا می کنند که پیشرفت شخصی آنها کند است،و به این نتیجه می رسند که در گذشته نیز قادر نبوده ا ند،  پیشرفت شخصی زیادی داشته باشند و می پندارند در آینده نیز پیشرفت نخواهند داشت.

برای فائق آمدن بر این مشکلات باید با استرس های روانی و فرسودگی شغلی مقابله کرد. اهمیت پژوهش حاضر در این است که ابعاد مختلف فرسودگی شغلی را دربین دبیران مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران روشن می کند و سعی در ارائه راههایی برای کنار آمدن با آن دارد.