مالیات بر ارزش افزوده و ویژگی های آن

فهرست

فصل اول ۳

مقدمه ۴

تاریخچه مختصر مالیات بر ارزش افزوده ۵

مفهوم مالیات بر ارزش افزوده ۸

چهار روش اصلی محاسبه مالیات بر ارزش افزوده ۱۶

- روش مستقیم در مقابل روش غیرمستقیم ۱۹

- انواع مختلف مالیات بر ارزش افزوده ۲۰

فصل دوم: ۲۳

دلایل انتخاب مالیات بر ارزش افزوده در برخی از کشورها (مزایا) ۲۴

ایجاد منبع درآمدی جدید به منظور پاسخگویی به هزینه های دولت ۲۴

چند نرخی بودن و معافیت برخی از کالاها از مالیات : ۳۴

ساختار نرخ گذاری مالیات بر ارزش افزوده ۳۸

فصل سوم: ۴۳

نرخ واحد یا نرخ های چندگانه و دامنه شمول آنها ۴۴

نرخ های موثر ۴۶

هماهنگی نرخ ها ۴۷

نرخگذاری صفر ۴۸

معافیت ها ۵۰

فصل چهارم: ۵۲

برخورد مالیات بر ارزش افزوده با کالاهای ویژه ۵۳

موادغذایی ۵۳

برق،‌ گاز و مخابرات ۵۵

لباس کودکان ۵۶

موسسات خیریه ۵۶

فصل پنجم: ۵۸

بررسی اثرات مالیات بر ارزش افزوده از دیدگاه اقتصاد خرد ۵۹

تعریف اصابت مالیاتی ۵۹

انواع اصابت مالیاتی ۵۹

اصابت مالیاتی در بازارهای مختلف ۶۰

بازار رقابتی ۶۰

بازار انحصاری ۶۲

نقش کشش های عرضه و تقاضا در اصابت مالیاتی ۶۳

کشش عرضه ۶۶

فصل ششم: ۶۹

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر سطح قیمت ها ۷۰

اثر مالیات ارزش افزوده بر پس انداز ۷۱

اثر مالیات ارزش افزوده بر رشد اقتصادی ۷۶

اثر مالیات بر ارزش افزوده در ایجاد ثبات اقتصادی ۷۹

فصل هفتم: ۸۲

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ چرا اجرای آن متوقف شد؟ ۸۳

چرا اجرای این قانون بدین‌گونه متوقف شد؟ ۸۴

تاثیر بر تورم ۸۵

تأثیر مالیات بر ارزش افزوده بر صادرات ۸۶

چرا بازاریان از مالیات به ارزش افزوده نگران شده‏اند؟ ۸۶

تکلیف فعالان اقتصادی ۸۷

مالیات بر ارزش افزوده به زیان چه گروه‌هایی است؟ ۸۷

پرسش و پاسخ حسینی با وزیر اقتصاد: ۹۰

خلاصه و نتیجه گیری ۹۴

نظریه استاد: ۹۵

منابع ۹۸

مقدمه

پس از جنگ جهانی دوم بنا به دلایل متعدد بسیاری از کشورها درصدد اصلاح ساختار مالیاتی خود بر آمدند. در این میان مالیات بر ارزش افزوده  در دو دهه ی گذشته به عنوان یک روش جدید مطرح شده و به لحاظ ویژگی های انعطاف پذیری که دارد مورد توجه کشورهای مختلف به هنگام اصلاح ساختار مالیاتی واقع شده است.دلایلی که انگیزه ی این اصلاح را در کشورهای گوناگون ایجاد کرد مسائل مختلفی بوده که به رغم در برداشتن طیف وسیعی از موارد مختلف می توان آنها را در چهار مورد زیر دسته بندی کرد:

۱)رفع نارسایی های مالیاتی سنتی

۲)ایجاد منبع درآمد برای پاسخگویی به هزینه های روزافزون دولت.

۳)ایجاد سیستم مالیاتی متناسب با عملکرد پیمان های منطقه ای

۴)ایجاد تحول در ساختار مالیاتی به دلیل هماهنگ نبودن آن با روند توسعه اقتصادی

به رغم این که به دلیل ناشناخته بودن مالیات بر ارزش افزوده برخی از کشورها نسبت به پذیرش آن ابراز نگرانی کرده اند، اما با گذشت زمان شمار کشورهای استفاده کننده از این مالیات به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

به طور کلی در بررسی های گوناگون در خصوص تئوری مالیات بر ارزش افزوده صاحب نظران اقتصادی این مالیات را از سه جنبه ی مختلف مورد بررسی قرار داده اند. این سه جنبه عبارتند از:

الف) مسائل ساختاری-اقتصادی-اجتماعی مالیاتی بر ارزش افزوده مشکلات مرتبط با آن ها و راههای مقابله با این مشکلات

ب)اثرات مخلتف مالیات بر ارزش افزوده بر متغیرهای اقتصادی  از دیدگاه خرد و کلان.

ج) فرق مختلف اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف و استفاده از تجارب حاصل به منظور بهبود ساختار این روش مالیاتی. در قسمت های بوری پس از شرح مختصر تاریخچه ی مالیات بر ارزش افزوده، به تجزیه و تحلیل کامل موارد فوق الذکر پرداخته خواهد شد.

تاریخچه مختصر مالیات بر ارزش افزوده

در ۱۹۸۱ مالیات بر ارزش افزوده توسط فون زیمنس به منظور فائق آمدن بر مسائل  مالی بعد از جنگ طرح ریزی و به دولت آلمان معرفی شد. به رغم اظهار علاقه و تمایل کشورهای دیگر( مثل آرژانتین و فرانسه) در مورد آگاهی از چگونگی ساختار مالیات بر ارزش افزوده، این مالیات به طور رسمی تا ۱۹۵۴ در هیچ کشوری به کار گرفته نشد. در این سال کشور فرانسه مالیات بر ارزش افزوده را به صورت مالیاتی برای کالاهای مصرفی در مرحله ی تولید اعمال کرد و در ۱۹۸۶ این کشور توانست مالیات بر ارزش افزوده را به صورت مالیاتی جامع به مرحله خرده فروشی گسترش دهد.

در دهه ۱۹۶۰ بسیاری از کشورهای اروپایی از مزایای مالیات بر ارزش افزوده آگاه شوند و این مالیات تدریجا در سیستم مالیاتی بسیاری از کشورهای اروپایی به کار گرفته شد در اواسط ۱۹۶۰ در سال ۱۹۶۶، جامعه ی اروپا به منظور هماهنگ سازی سیستم مالیاتی و بهبود جریان کالاها و خدمات تمام کشورهای عضو را مکلف و پذیرفتن ساختار مالیات بر ارزش افزوده کرد و نیز پذیرش این مالیات را به عنوان یکی از پیش نیازهای لازم به منظور عضویت در جامعه اروپا عنوان نمود.

در دهه ی ۱۹۶۰ و۱۹۷۰ بسیاری از اعضای جامعه ی مشترک کشورهای اروپایی این مالیات را پذیرفتند (دانمارک ۱۹۷۶، آلمان غربی ۱۹۸۶، هلند ۱۹۶۹، لوکزامبورگ ۱۹۷۰، بلژیک ۱۹۷۱، ایرلند ۱۹۷۱، ایتالیا ۱۹۷۳، و بالاخره انگلستان ۱۹۷۳). در حین زمان و نیز در دهه ی بعد کشورهای دیگری ( از جمله برزیل، اروگوئه، مکزیک، آرژانتین، شیلی، ساحل عاج، آمریکا، ژاپن، استرالیا، نروژ، سوئد، الجزایر، مغرب و تونس) به خیلی کشورهای استفاده کننده از مالیات بر ارزش افزوده پیوسته و این مالیات را جانشین برخی از مالیات ها از جمله مالیات بر فروش کالاهای کارخانه ای، مالیات بر کل فروش، مالیات بر درآمد شرکت ها و .. کردند.

از سوی دیگر، انتقال از سیستم برنامه ریزی متمرکز به سیستم متکی به مکانیزم بازار نیز لزوم تغییر سیستم مالیاتی را در کشورهای اروپایی مرکزی و شرقی ایجاب کرده است. در حال حاضر کشورهای مجارستان و آلمان دموکراتیک (قبل از ادغام دو آلمان)، مالیات بر ارزش افزوده را به منظور اصلاح ساختار مالیاتی خود به کار برده اند. علاوه بر این، کشورهای بلغارستان، لهستان و یوگوسلاوی نیز نسبت به کاربرد این روش مالیاتی از خود تمایلات مثبت نشان داده اند.

به هر حال با گذشت زمان و نمایان شدن نقاط قوت مالیات بر ارزش افزوده، درجه‌ی محبوبیت این مالیات بیشتر گشته است. به طوری که در حال حاضر بیش از ۵۰ کشور از این مالیات استفاده می کنند و بیش از ۱۰ کشور دیگر نیز به طور جدی در مورد پذیرا شدن آن از خود تلاش های مثبتی نشان داده اند.

نرخ و پایه ی مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف متفاوت بوده و متوسط نرخ به کار گرفته شده در حد ۵ تا ۱۸ درصد در نوسان بوده است. هر چند که در بعضی از کشورها برخی از خدمات مثل خدمات دارویی، خدمات بیمارستانی، خدمات امنیتی، خدمات خانه، خدمات بیمه، خدمات پستی و خدمات زیربنایی عمومی مثل آب، برق و گاز مشغول مالیات نمی شوند، اما در برخی دیگر از کشورها پایه ی مالیات بر ارزش افزوده وسیع تر از سایر مالیات های سنتی بوده و موادی از قبیل خدمات تفریحی، خدمات حمل و نقل، خدمات قانونی، خدمات ملکی و حتی خدمات زیربنایی را نیز در بر می گیرد. این پایه ی وسیع توانسته است در بسیاری از کشورها درآمدهای مالیاتی را به طور قابل توجهی افزایش دهد. (جدول شماره ی ۱ سال پذیرش، سهم مالیات بر ارزش افزوده از تولید ناخالص داخلی و از کل درآمدهای مالیاتی و نرخ این مالیات را در برخی از کشورهای در حال توسعه نشان می دهد). از طرفی پاره ای از کشورها نیز به دلیل رعایت رفاه اجتماعی، مواد غذایی و مواد مورد نیاز عامه مردم را مشمول نرخ های پایین تر مالیاتی می کرده اند. هر چند که کشورهای عضو جامعه مشترک اروپا از جمله کشورهای پیشتاز در زمینه ی یکسان سازی نرخ های مالیات بر ارزش افزوده بوده اند، لیکن تلاش آنها در این زمینه تاکنون به ثمر رسیده است.

با منظور درک بیشتر پایه های تئوریک مالیات بر ارزش افزوده در قسمت بعد به بررسی کامل ساختارهای این مالیات پرداخته خواهد شد. در این زمینه مواردی از قبیل مبانی تئوریک مالیات بر ارزش افزوده (شامل بررسی مفهوم و نحوه ی محاسبه این مالیات از دیدگاههای مختلف، طبقه بندی های گوناگون این مالیات)، دلایل انتخاب مالیات بر ارزش افزوده به وسیله ی کشورهای مختلف (نقاط قوت و مزایای آن)، دلایل عنوان شده دررد مالیات بر ارزش افزوده (نقاط ضعف و نواقص آن)، نرخ ها، پایه ها و معافیت های مالیاتی و … مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.

جدول شماره (۱):

مالیات بر ارزش افزوده در برخی از کشورهای در حال توسعه در دوره ۸۸-۱۹۶۶

کشور سال معرفی مالیات بر ارزش افزوده درصد سهم ارزش افزوده از GDP درصد درآمد مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده از کل درآمد مالیاتی نرخ پایه ی مالیات بر ارزش افزوده (درصد) سایر نرخهای مالیات بر ارزش افزوده